زمانی كه
تلگرام هم مانند پیام‌رسان‌های دیگر پا به عرصه وجود گذاشت، كمتر كسی گمان می‌كرد كه تا این اندازه محبوب ایرانیان شود و البته شاید بخش زیادی از این محبوبیت، ناشی از عدم فیلترینگ این پیام‌رسان بود، سرنوشتی كه گریبان‌گیر رقیبان قبلی آن شده بود.
تانگو، وی‌چت، وایبر و واتس‌اپ پیام‌رسان‌هایی هستند كه هر كدام به تدریج از سال‌های انتهایی دهه ۸۰ برای كسانی كه بیشتر با اینترنت و موبایل سر و كار داشتند، باب شد و به مرور این استفاده در جامعه تسری یافت. مردم ایران هم با گسترش گوشی‌هایی كه از اینترنت‌های نسل سه و چهار بهره می‌بردند، حضور نسبتا پررنگی را در این پیام‌رسان‌ها رقم زدند. با وجود این، هیچ كدام از پیام‌رسان‌ها به اندازه
تلگرام بین مردم رواج نیافته بود.
فیلترینگ كار را برای
تلگرام آسان كرد
فیلترینگ، مانند برخی از سایت‌های پركاربر مانند فیس‌بوك و توییتر، سرنوشت مشابهی را برای برخی از این پیام‌رسان‌ها رقم زد و وی‌چت و تانگو را نسبتا از گردونه رقابت مردم عادی جامعه خارج كرد. البته تا قبل از ظهور
تلگرام در اواخر سال ۹۳، هنوز هم وایبر و واتس‌اپ كاربران خود را داشتند، اما زمانی كه
تلگرام وارد عرصه شد و البته تا امروز هم برابر فیلترینگ مقاومت كرده است، توانست سیل عظیمی از كاربران ایرانی را با خود همراه كند.
در شرایطی كه شاید واتس‌اپ هنوز هم برای كاربران غیرایرانی یكی از مهم‌ترین ابزارهای پیام‌رسانی محسوب شود، سرعت و امنیت
تلگرام كه در ابتدا رمز موفقیتش محسوب می‌شد و به تدریج امكانات دیگری به آن افزوده شد، تقریبا كاربران ایرانی بسیاری را به سوی
تلگرام سوق داد.
بنابراین اگر در ابتدا فردی همچنان فضای واتس‌اپ را ترجیح می‌داد، برای اینكه از قافله تلگرامی‌ها عقب نماند، ناچار شد به
تلگرام مهاجرت كند. همین موضوع سبب شده امروز بیشترین كاربران
تلگرام ایرانی‌ها باشند و تقریبا تمامی كسانی كه به گوشی هوشمند دسترسی دارند هم از این پیام‌رسان استفاده كنند.
ضرب‌الاجلی كه مسكوت ماند
در همان ماه‌های ابتدایی ورود
تلگرام بود كه مباحثی در خصوص انتقال سرورهای این پیام‌رسان مطرح شد و از دبیران پیشین شورای عالی فضای مجازی تا كارگروه تعیین مصادیق مجرمانه در خواست‌های این‌چنینی را داشتند كه البته پاول دورف - مدیرعامل
تلگرام - آن زمان، با واكنش به این اظهارات در توییتر خود اعلام كرد كه انتقال سرورها به ایران اتفاق نخواهد افتاد.
پس از این اظهارات غیررسمی بود كه كمال هادیانفر -رییس پلیس فتای ناجا- آذر سال ۹۴ اعلام كرد سرورهای
تلگرام باید به ایران كه بیشترین كاربران را دارد منتقل شود و یك ضرب الاجل یك ماهه به این شركت داد. تهدیدهایی هم از جانب كارگروه فیلترینگ مطرح بود كه اگر
تلگرام سرورش را به ایران منتقل نكند، گرفتار سرنوشت شبكه‌های اجتماعی قبلی خواهد شد.
پس از این اما و اگرها، در خرداد ۹۵، شورای عالی فضای مجازی نیز مصوبه‌ای ارائه داد كه بر مبنای آن شركت‌های خارجی پیام‌رسان كه در داخل ایران فعالیت دارند را برای ادامه فعالیتشان ملزم كرد ظرف یك سال، اطلاعات و فعالیت مرتبط با شهروندان ایرانی را به داخل منتقل كنند. البته به نظر می‌رسد در حال حاضر این مصوبه از طرف شورا غیرقطعی اعلام شده است.
انتقال سرورها؛ از دولت اصرار و از
تلگرام انكار
همچنین تابستان سال گذشته در شرایطی كه اولین دیتاسنتر ابری توسط یك شركت خصوصی راه‌اندازی شده بود، مدیرعامل این شركت با اشاره به الزام انتقال سرور شبكه‌های اجتماعی خارجی به ایران گفت: پس از اینكه
تلگرام ملزم به انتقال سرور به ایران شد، هم‌اكنون دولت ایران چند ارائه‌دهنده خدمات دیتاسنتری خصوصی ایرانی را برای انتقال سرور به ایران تعیین كرده است و این شركت‌ها ملزمند تا پایان سال سرور خود را در ایران مستقر كنند. پس از آن بود كه باز هم تكذیبیه‌ای از طرف مدیر
تلگرام منتشر شد و او درباره این اظهارات، ابراز بی‌اطلاعی كرد.
به نظر می‌رسد اظهارنظرها درباره انتقال سرورهای
تلگرام و یا فیلترینگ پیام‌رسان‌ها تا اندازه‌ای هم به مسائل سیاسی از جمله انتخابات ریاست جمهوری مربوط باشد. اكنون كه حسن روحانی به عنوان رییس جمهور انتخاب شد، باز هم
تلگرام به نقل محافل ارتباطی تبدیل شده و سوژه‌ای را به رسانه‌ها و مسئولان داده كه لزوم و امكان انتقال سرورها را بررسی و اظهاراتی را درباره اینكه این كار تا چه اندازه با رعایت حقوق كاربران تناسب دارد مطرح كنند.
تلگرام به تهدیدهای دولت روسیه تن داد
در حالی كه این روزها، دولت روسیه هم
تلگرام را تهدید كرده بود كه در صورت عدم ارائه اطلاعات درخواستی، دسترسی به این پیام‌رسان را در خاك خود مسدود خواهد كرد، پاول دورف نهایتا مجبور به قبول همكاری با روسیه شد. البته او اعلام كرد این سامانه، صفحات مربوط به تروریست‌ها و افراط‌گرایان و ترویج‌كننده فساد اخلاقی، خشونت و اعمال خلاف قانون را می‌بندد و توضیح داد حتی یك بایت از اطلاعات شخصی كاربران در
تلگرام را به هیج دولتی ارائه نمی‌كند و كاربران مطمئن باشند كه هیچ‌گونه همكاری بابت قوانینی كه مغایر با حریم خصوصی
تلگرام بوده یا زندگی شخصی افراد را به خطر بیندازد انجام نخواهد شد.
انتقال سرورهای شبكه‌های اجتماعی از جمله
تلگرام به داخل كشور مزایایی مانند كاهش مصرف پهنای باند بین‌الملل و هزینه اینترنت برای كاربران با تبادل داده در بستر شبكه ملی اطلاعات دارد. با وجود این، هنوز هم مشخص نیست زیرساخت های كشور برای این انتقال فراهم باشد و همچنین كارشناسان معتقدند انتقال سرورهای
تلگرام به یك كشور دیگر، می‌تواند امكان هك را بالا ببرد و این موضوع امنیت داده‌ها را كه یكی از مهم‌ترین فاكتورهای كاربران برای حضور در
تلگرام است، زیر سوال خواهد برد و به همین دلیل شاید
تلگرام حاضر به پذیرش این خطر نشود.
تلگرام با توجیه دسترسی به اطلاعات تروریستی و ترویج‌كنندگان فساد اخلاقی، حاضر شده اطلاعاتی را در اختیار دولت روسیه قرار دهد.شواهد نشان میدهد كه اكنون كانال‌ها با مطالبی مغایر با فرهنگ اسلامی و ایرانی و حتی معاند با نظام جمهوری اسلامی در
تلگرام وجود دارد كه نوع پلتفرم این پیام‌رسان و قابلیت رمزگذاری آن، امكان فیلترینگ هوشمند را سلب كرده و این مطالب بدون اینكه نظارتی روی آنها وجود داشته باشد، در حال گسترش هستند.
شبكه‌های بومی به خارجی‌ها رجحان دارند
پس از اینكه
تلگرام از موضع خود كمی كوتاه آمده و حداقل حاضر به همكاری با دولت روسیه برای جلوگیری از اقدامات خلاف قانون شد، محمود واعظی -وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات- نیز درباره بحث انتقال سرورهای شبكه‌های اجتماعی به داخل كشور گفته است: شورای عالی فضای مجازی مصوبه‌ای برای انتقال سرورها نداشته است اما این موضوع با مصوبات دیگری درباره اولویت و نحوه ارائه تسهیلات به شبكه‌های بومی و خارجی پیگیری شده كه بر این اساس شبكه‌های خارجی دارای سرور در ایران و شبكه‌های بومی نسبت به شبكه‌های خارجی بدون سرور در ایران امتیاز می‌گیرند.
وی توضیح داد: در ارتباط با شبكه‌های اجتماعی برنامه‌ریزی‌های كاملی در شورای عالی فضای مجازی انجام دادیم و قرار شد تا شبكه‌هایی كه صد درصد بومی هستند اگر تعداد اعضایشان از سه تا پنج میلیون بیشتر شود ما اجازه انواع و اقسام خدمات مالی و تبلیغاتی را خواهیم داد، اما شبكه‌های خارجی در این حوزه اگر می‌خواهند تسهیلاتی را دریافت كنند، باید خودشان را با مصوبات دولت در این خصوص وفق دهند.
همچنین در رسانه‌ها، اخباری از قول محمدجواد آذری جهرمی -مدیرعامل شركت ارتباطات زیرساخت- نقل شد كه در پاسخ به انتقال سرورهای
تلگرام به ایران، اظهار كرد: تنها بحث انتقال سرور یك سرویس خاص مانند
تلگرام مطرح نیست و نقطه تمركز بر سرویس‌های فیلترشده در كشور است. قرار است زمینه انتقال سرویس‌های مهم به كشور ایجاد شود و اگر قرار باشد سرور یك سرویس خاص به داخل كشور منتقل شود آن را با شفافیت تمام اعلام خواهیم كرد.
نقض حریم خصوصی تعامل با سرویس‌دهنده‌ها را به هم می‌زند
او همچنین با اشاره به اظهارات رئیس‌جمهور درباره حفظ حریم خصوصی افراد توضیح داد: نقض حریم خصوصی باعث می‌شود تعامل با سرویس‌دهندگان خارجی بهم بریزد و در نهایت این تعامل‌ها به نتیجه نرسد. طبیعتاً اگر ما به دنبال این موضوع برویم هیچ سرویس‌دهنده‌ای حاضر به همكاری با ما نخواهد بود. البته احترام به فرهنگ اسلامی ایرانی همواره مورد تأكید است.
واعظی نیز در نهایت هفته‌ای كه گذشت با انتشار فیلمی از سخنان رئیس‌جمهور، كه بر امنیت زندگی خصوصی مردم و اعتماد آنها به امانت‌داری وزارت ارتباطات تاكید می‌كند، در اینستاگرامش نوشت: رعایت حریم خصوصی افراد جامعه و تلاش برای جلوگیری از نقض آن همواره مورد تاكید رییس‌جمهور محبوب و این وزارت بوده و سیاست ما بر ادامه این مسیر با جدیت بیشتر در سال‌های آتی است. لازمه‌ی رشد سرویس‌های بومی و نیز تعامل سازنده با سرویس‌دهنده‌های بین‌المللی احترام به حقوق كاربران است. تاكید ما بر رعایت الزامات فرهنگی جامعه و حفظ حریم خصوصی به عنوان دو بال توسعه سرویس‌های مجازی است.
رئیس‌جمهور در اظهارات خود به اعتماد مردم به وزارت ارتباطات اشاره می‌كند و می‌گوید: همان‌طور كه در اسلام و قانون اساسی آمده است، ما حق نداریم در زندگی خصوصی مردم دخالت كنیم. وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات امین مردم است و مردم به آنها اعتماد كردند. ما باید توجه كنیم از ابزار بهترین استفاده‌ها را ببریم و چطور مانع سوءاستفاده از آنها شویم. مهم‌ترین اصل ما در این جا امانت است و مردم باید به ما اعتماد داشته باشند. اگر هر كاری كه انجام می‌دهیم، در نهایت موجب شود امنیت زندگی مردم پایین بیاید، ما به هدف خود نرسیده‌ایم.
اینكه زیرساخت‌های كشور تا چه اندازه آمادگی انتقال سرورهای پیام‌رسان‌های خارجی را دارند، اینكه این انتقال تا چه حد باعث افزایش نگرانی مردم از زیر سوال رفتن حریم خصوصی‌شان می‌شود و در نهایت اینكه آیا
تلگرام حاضر به این كار می‌شود و یا مقام‌های داخلی مجبور به فیلتر كلی این پیام‌رسان خواهند شد؟ همه و همه انتقال سرورهای
تلگرام به داخل را به تصمیمات چندین مرجع وابسته می‌كند و تا آن زمان روند فعلی
تلگرام و یكه‌تازی‌اش در بازار پیام‌رسان‌ها، ادامه دارد.